BOB.IV. PARRANDA VA ILVASIN GO‘SHT MAHSULOTLARIGA ISHLOVI BERISH

BOB.IV. PARRANDA VA ILVASIN GO‘SHT MAHSULOTLARIGA ISHLOVI BERISH

4.1. PARRANDA VA ILVASIN GO‘SHT MAHSULOTLARIGA MEXANIK PAZANDALIK ISHLOVI BERISH

Qishloq xo‘jaligi parrandalariga: tovuq, g‘oz, o‘rdak, kurka, jo‘ja, o‘rdakcha, kurkachalar kiradi. Parranda go‘shti oqsil yog‘, mineral moddalar, RR, A, D va V guruhidagi darmondorilarga boy bo‘ladi.

Parranda muskul to‘qimasi ipsimon ingichka toladan iborat bo‘lib, tarkibidagi elastin va kollagen mol go‘shtinikidan ikki barobar kam bo‘ladi, yog‘i past haroratda eruvchan xususiyatga ega. Ekstraktiv mahsu-lotlarining ko‘pligi parranda go‘shtining alohida xushxo‘rligini ta’minlaydi. Yosh parranda go‘shti tarkibida ekstraktiv mahsulot etuk parranda go‘shtidagi ekstraktiv mahsulotga nisbatan kam bo‘ladi. Shuning uchun sho‘rva tayyorlashda, etuk, lekin qari bo‘lmagan parranda go‘shtini ishlatmoq lozim. Qari parranda go‘shtidan tayyorlangan sho‘rvaning rangi tiniq bo‘lmaydi, ta’mi esa xushxo‘r bo‘lmaydi. Qari parranda go‘shti asosan qaynatib pishirib dimlangan holda, yosh parranda go‘shti esa qovurish uchun ishlatiladi.

Qishloq xo‘jalik parrandalari so‘yilgan holda pati bilan, patsiz, yarim tozalangan, tozalangan, tozalanib ishlovdan o‘tgan, kalla-pochalari bilan birga keltiriladi. Ular sovigan, sovitilgan, muzlatilgan holda keltiriladi. Semizligi va sifatiga qarab 1 va II kategoriyalarga bo‘linadi.

Ilvasinlar umumiy ovqatlanish korxonalariga cho‘ldan, o‘tloqlardan, botqoqlardan, suvdan tutilgan holda keltiriladi. Cho‘ldan tutilgan ilvasinlarga: bedana, kul rang va oq kaklik; o‘tloq va o‘rmonlardan tu-tilganlarga: bulduruq, qur, qirg‘ovul, botqoqlikdan tutilganlarga; loyxo‘rak, baliqchi qo‘sh; suvdan tutilganlarga: yovvoyi g‘oz va o‘rdaklar kiradi.

Ilvasinlarning go‘shti boshqa parranda go‘shtlaridan farq qilib, oqsil va ekstraktiv mahsulotlarga boy, lekin yog‘i kam bo‘ladi. Uziga xos hid va mazaga ega. Ilvasin go‘shtlari qoramtir rangga ega bo‘lib, parranda go‘shtiga nisbatan qattiq bo‘ladi. Ular ko‘pincha qovurish uchun ishlatiladi, chunki ularning umurtqasidagi taxir maza beruvchi mahsulot qaynatib pi-shirish natijasida suyuqlikka o‘tib, sho‘rva mazasi va sifatini buzadi. Ilvasinlar pati va ichi tozalanmay, muzlatilgan holda keltiriladi. Ular sifatiga qarab 1- va 2-navga ajratiladi.

Qishloq xo‘jalik parrandalariga pazandalik mexanik ishlov berish: muzdan tushirish, tutunsiz olovda kuydirish, boshi, bo‘yni, oyoqlarini chopib ajratish, ichak chavoqlarini tozalash, yuvish, pishirishga tayyor mahsulot tayyorlash jarayonlaridan iborag.

Muzdan tushirish. Parranda tanasi iloji boricha, yuyoq bo‘yin, qanotlari to‘g‘rilanib, bir-biriga tegmaydigan qilib stol yoki jovonlarga bir qator teriladi, g‘oz va kurkalar harorati 8-15°Cbo‘lgan sharoitda 8 soat davomida, tovuq va o‘rdaklar 5-6 soat davomida muzdan tushiriladi.

Tutunsiz olovda kuydirish. Sanoatda ishlovdan o‘tgan parranda go‘shti ustida tozalanishi lozim bo‘lgan tuklari, patlari, patlari bo‘ladi. Go‘shtni bulardan tozalash uchun kuydirish jarayoni qo‘llanadi. Muzdan tushgan parranda go‘shti ho‘l bo‘lgani sababli ma’lum miqdordagi patlar tuki badaniga yopishgan bo‘ladi, shu sababli sochiq yoki mato yordamida artib quritiladi, iliq havo yordamida ham quritish mumkin. So‘ngra un yoki kepak bilan parrandaning oyog‘idan bo‘yni tomonga ishqalanib tuki, pati va parlari gorizontal holga keltiriladi va. kuydiriladi. Tutunsiz olovda kuydirish ehtiyotkorlik bilan bajarilishi kerak. Bunda parranda terisi kuymasligi, teri osti yog‘i erib ketmasligi lozim. Agar parranda tanida to‘liq rivojlanmagan patlari bo‘lsa, pinsep yoki pichoq yordamida olib tashlanadi.

Boshi, bo‘yni, oyoqlarini chopib ajratish. Parrandaning ichak-chavog‘ini olib tashlashdan avval uning boshi ikkinchi va uchinchi bo‘yin umurtqa so‘yagioralig‘idan chopib ajratiladi. Bo‘yin umurtqa suyagi bo‘yin go‘shtidan shilib tovuq va jo‘jalarda yarim, kurka, o‘rdak va g‘ozlarda uchdan bir qismi qoldirilib, chopib ajratiladi, so‘ng qolgan bo‘yin umurtqa suyagi taniga birlashgan bo‘yin terisi bilan yopib qo‘yiladi. Oyoqlari tizza bo‘g‘inidan 1 sm qoldirilib, chopib ajratiladi. Qanotlari oxiridan birinchi bo‘g‘ini bo‘y-lab (jo‘jalardan tashqari) chopib ajratiladi.

Ichak-chavoqlarini ajratish. Parranda elkasi bilan stolga qo‘yilib, orqa teshigidan boshlab to‘sh kemirchak suyagi bo‘ylab qorin terisi kesiladi va hosil bo‘lgan teshik orqali: oshqozon, jigar qorin yog‘i, o‘pka, buyrak, ichaklar ajratiladi. Qizil o‘ngach va jig‘ildoni kekirdak orqali sug‘urib olinadi. Agar tozalanib kelgan parranda bo‘lsa, uning qorin yog‘i o‘pkasi, buyragi ajratiladi. Ishlov berish jarayonida o‘t suyuqligibilan zararlangan go‘shtikesib tashlanadi.

Yuvish. Ichak-chavoqlari tozalangan parranda go‘shti harorati 15°Cdan sovuq oqava suvda yuviladi. Yuvish natijasida qotib, quyuqlashib qolgan qon qoldiqlari, ifloslangan erlari, ichidagi qoldiqlardan tozalanadi. Go‘shtni uzoq vaqt yuvish tavsiya etilmaydi, chunki uzoq vaqt yuvilgan go‘shtning ozuqa moddalari ko‘p yo‘qotiladi. Yuvilgan parranda go‘shti kesilgan qorin qismini pastga qaratib qo‘yilgan holda suvi silqitiladi.

Ilvasinlarga ishlov berish ularning patlarini tozalash, kuydirish, qanotlarini, bo‘yin, oyoqlarini; ichak-chavoqlarini tozalash va yuvishdan iborat.

Muzdan tushirish. Ilvasinlar xuddi parrandalar kabi muzdan tushiriladi.Patlarini tozalashda bo‘yindan boshlab yulinadi. Bunda bir necha patni birdan ushlab, o‘sgan tomonga qarama-qarshi yo‘nalishda siltab yulinadi, Patlarini yulishda terisiga ziyon etmasligi uchun chap qo‘l bilan patlar yulinadigan teri bosib turilishi kerak. Ilvasinlarning terisi qovurish jarayonida ularni qurib ketish holatidan asraydi.

Kuydirish. Yirik ilvasinlar (qarqur, qur, yovvoyi o‘rdak, g‘oz) kuydiriladi. Ularni avval sochiq yoki un yordamida quritilib, so‘ngra kuydiriladi. Ilvasinlarning qanotlari, bo‘yin, oyoqlari olib tashlanadi. Botqoqdan tutilgan ilvasinlar (loyxo‘rak va h. k.)bosh, bo‘yinchalarining terisi shilinadi, ko‘zi o‘yib tashlanadi va boshi tumshug‘i bilan qol-diriladi.

Ichak chavog‘ini tozalash xuddi parrandalarga o‘xshash bajariladi. Mayda ilvasinlar bo‘yni tepa tomonidan kesilib qizilo‘ngach, jig‘ildoni olinib, so‘ng shu teshik orqali ichi tozalanadi va sovuq suvda yuviladi.

Ishlovdan o‘tgan parranda va ilvasin go‘shtlari butun holda yoki porsiyalanib, yoki qiymali yarim tayyor mahsulot holida issiq ishlovdan o‘tkaziladi. Butun holda issiq ishlovdan o‘taditan parrandalar avval ixcham shaklga keltirilishi zarur. Bu bilan issiq ishlovda bir xilda issiqlik ta’sir etish imkoniyatiga ega bo‘linadi va porsiyalarga taqsimlash osonlashadi. Parrandalarni ixcham shaklga keltirish bog‘lash deb yurgiziladi.

Parranda va ilvasinlarni bog‘lashdan avval ular saralanadi. Parranda yoki ilvasin filesi zararlangan bo‘lsa bog‘lanmaydi, ular pishirishga yoki kotlet massasini tayyorlashga ishlatiladi.

Parrandalarni bog‘lash. Parranda tanasi: cho‘ntak usulida, bir ip bilan, ikki ip bilan bog‘lanadi. Cho‘ntak usulida bog‘lash eng oddiy va keng tarqalgan o‘sullardan hisoblanadi. Buning uchun qorin terisi ikki yoqlama pichoq yordamida teshilib, hosil bo‘lgan teshiklarga oyoq uchlari kirgiziladi. Bunin terisi bilan qolgan bo‘yin umurtqasi bekitib, tepasiga tortilib, orqasiga qaytarilgan qanotlari bilan bostirib qo‘yiladi. Cho‘ntak usulida boshqacha usul ham qo‘llaniladi. Buning uchun parranda go‘shtiga ishlov berish jarayonida, oyoqlarini tizza bo‘g‘inidan 1-1,5 sm pastdan 30° burchak ostida chopib o‘tkirlashtirilgan suyak hosil qilinadi. Shundan s5 ning parranda oyoqlari tepaga qilib stol ustiga qo‘yiladi, oyoq uchlari chalishtirilgan hol-da qorin terisini kesilgan eri bo‘ylab dum qismi yog‘liq terisiga qattiq itarib kirgiziladi. Bunda o‘tkirlashgan oyoq suyaklari go‘shtga ilinib qolishi kerak. Bo‘yin terisi qanoti bilan xuddi yuqoridagidek bos-tiriladi, Cho‘ntak usulida bog‘langan tovuq, kurka, jo‘ja qaynatib pishiriladi, g‘oz va o‘rdaklar qovurib-pishiriladi.

Bir ip bilan bog‘lash uchun parranda tanasi elkasi bilan stolga qo‘yilib, oyoqlari taniga chap qo‘l bilan siqilib, o‘ng qo‘ldagi ipli juvoldiz sokning o‘rtasidan ko‘krak qismidagi yumshoq eti orqali qaramaqarshi sonning xuddi shu eriga mo‘ljallab tiqiladi va juvoldiz tortib, ipning bir uchi juvoldiz tiqilgan joyda qoldiriladi. So‘ng juvoldiz o‘ng qanotning go‘shtli qismidan qorin orqali chap qanotga o‘tkaziladi, bunda bo‘yin terisi elkasiga tikilishi kerak va qanotdagi ip uchi bilan oyoqdagi ip uchlari tortib, bog‘ich qilib bog‘lab qo‘yiladi. Bir ip bilan bog‘langan par­randa go‘shti qovurib pishiriladi.

Ikki ip bilan bog‘lash uchun parranda go‘shti elkasi bilan stolga qo‘yilib, oyoqlari taniga siqilib, ip taqilgan juvoldiz sonni egiladigan yumshoq eti, ko‘krak lahm eti osti orqali qarama-qarshi tomonning xuddi shu qismiga o‘tkaziladi. Juvoldizdan o‘tgan tomonidagi qanot go‘shtidan teshilib, bo‘yin terisi elkasiga tikilgan holda qorni orqali ip uchi qarama-qarshi tomondagi qanotning go‘shtidan teshib chiqarilib, sondagi ip uchiga tortilgan holda bog‘ich qilib bog‘lanadi. Shunday qilib, bir ip bilan parranda go‘shti qanotlari bog‘lanadi. Ikkinchi ip bilan oyoqlari taniga zich bog‘lanadi. Buning uchun parranda go‘shti elkasi bilan stolga qo‘yilib, oyoqlari taniga siqilib, oyoqning oxiridagi go‘shti juvoldizda teshilib, ipni oyoq suyaklarida chalishtirilib, ikki oyoq va ip uchlari bir-biriga tortib bog‘ich qilib bog‘lanadi. Ikki ip bilan bog‘langan tovuq, kurka, jo‘ja qovurib pishiriladi. Yirik ilvasinlardan qarqur va loyxo‘raklar ham shu usulda tayyorlanadi.

Juvoldiz yordamida bog‘lash natijasida parranda tashqi ko‘rinishi o‘zgaradi, go‘sht va yog‘ qismlaridan o‘tkazilganda juvoldiz yog‘lanib qo‘lda sirg‘aladigan bo‘lib qoladi. Shu sababli juvoldizsiz bog‘lash usulidan. foydalanilsa, parranda go‘shtini bog‘lash jarayoni oson va bajariladi (8-rasm).

Birinchi usul. Parrandaning bo‘yin terisi va qanoti xuddi cho‘ntak usulida bog‘lashga o‘xshash bajariladi. Bunda 0,5-0,6 m uzunlikda ip olinadi. Ip o‘rtasidan halqa usulida elkasi bilan stol ustiga qo‘yilgan parranda to‘sh suyagi etagidan ilintirib bog‘lanadi, ikkala uchi qanot suyaklari ichidan o‘tkazilib, elkasida «but» shaklida uchrashtiriladi, har bir oyoq uchlarini badaniga yotqizilib, qattiq siqib, ip uchlari bilan tortib bog‘lab qo‘yiladi. Agar ipning o‘rtasi ilinmay sirg‘alib chiqib ketadigan bo‘lsa, ipni ilintirish uchun to‘sh suyagi etagidagi go‘shtni bir oz kesish mumkin. Bu usulda bog‘lashni tovuq, jo‘jalarda qo‘llash mumkin.

Ikkinchi usul. Ishlovdan o‘tgan parranda go‘shti elkasi bilan qo‘yiladi. 0,7-0,8 m uzunlikda ip olinib, o‘rtasidan dum uchining yog‘liq qismidan halqa usulida bog‘lanadi. Ip uchlari oyoqlarining uchlariga halqa shaklida tashlanib tortiladi, elkasi bo‘ylab «but» ko‘rinishida qanotlarining ichidan o‘tkazilib, to‘shining file qismiga ip uchlari tortib bog‘lanadi. Bu usulda bog‘lanish yirik parrandalarda qo‘llash maqsadga muvofiq.

Ilvasinlarni bog‘lash. Patli ilvasinlarni bir ip bilan (but usulida), oyoqlarini bir-biriga kirgizib, tumshug‘ini qo‘shib bog‘lash mumkin. Bir ip bilai (but usulida) yirik ilvasinlardan qirg‘ovul, qur, 'qarqur, kaklik,gillar bog‘lanadi. Buning uchun ilvasin oyoqlari badaniga siqilib sonining o‘rta qismidan to‘sh qisminint pastki qismi orqali qarama-qarshi sonning o‘rta qismiga juvoldiz yordamida ip o‘tkaziladi. Ipning bir uchi sonning juvoldiz kirgan erida qolishi kerak. So‘ng sondan chiqqan ip shu sonning boldir go‘shtidan qarama-qarshi son boldir go‘shtiga o‘tkaziladi, ip uchlari tortilib, bog‘ich usulida bog‘lanadi.

Oyoqlarini bir-biriga kirgizish usuli bilan mayda ilvasinlar bog‘lanadi. Bunda ilvasin tovoniga yaqin oyoq suyagi eti teshilib, hosil bo‘lgan teshikka ikkinchi oyoq suyagi eti bilan tiqib qo‘yish orqali bog‘lanadi.

Tumshug‘i bilan bog‘lash usulida botqoq ilvasinlari bog‘lanadi. Buning uchun son suyagi pichoq erqasi bilan yoki oshpichoq bilan urib sindiriladi, o‘zaro chalishtirib, to‘shiga yig‘ib go‘shtiga qistiriladi. Boshi esa ko‘krak qismi orqali sonning etiga tumshug‘i bilan qistirib qo‘yiladi.

Agar ilvasinlar ozg‘in bo‘lsa, ularni qovurish uchun qo‘shimcha ishlovdan o‘tkaziladi. Bog‘lanib tayyorlangan yirik ilvasin to‘shiga ingichka uzun to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida kesib sovitilgan cho‘chqa yog‘i bilan tiqiladi. Shpiglash jarayonini engillashtirish va go‘shtning tashqi ko‘rinishini yaxshilash uchun ilvasin tani 60-70°Charoratdagi suv yoki qaynatmaga 3-5 min. botiriladi. Mayda ilvasinlarni to‘sh qismi yupqa kesilgan cho‘chqa yog‘i bilan qoplanib, ip bilan bog‘lanadi.

Parranda boshi, bo‘yni, qanoti, oyoqlari, yuragi, oshqozoni, terisi va pishirishga tayyor mahsulot tayyorlashda chiqadigan go‘sht bo‘lakchalari o‘zigaxos ozuqali ahamiyatga ega bo‘ladi. Ilvasinlarning bo‘yin qismigina ishlatiladi. Qolgan kalla-pochalari esa taxir bo‘ladi. Parranda kalla-pochalari ishlovdan o‘tkazilib, taom tayyorlash uchun ishlatiladi. Boshi qaynoq suvga botirilib tuk va patlari yulinadi, toji kesiladi, ko‘zi o‘yiladi, tumshug‘i chopilib yuviladi va qaynatma quruq sho‘rva hamda ilvira tayyorlashda ishlatiladi. Toji ustidagi pardasi shilinib, yuviladi va ilvira kabi sovuq taomlarni tayyorlashda ishlatiladi.

Bayin qaynoq suvga botirilib, patlari yulinadi, bir oz un yoki kepakda ishqalanib, tuklari gorizontal holga keltirilib, tutunsiz olovda kuydiriladi va pat qoldiqlaridan tozalanib, yuviladi. Qaynatma quruq sho‘rva, ragu, ilvira tayyorlashda ishlatiladi.

Oyoqlar qaynoq suvga botirilib yoki kuydirilnb terisini shilib tashlanadi, tirnoqlari olib tashlanib yuviladi, qaynatma quruq sho‘rva va ilvira tayyorlashda ishlatiladi.

Qanotlar kuydiriladi, qanot qrldiqlaridan tozalanadi va yuviladi. Ilvira, ragu va qaynatma sho‘rva tayyorlashda ishlatiladi.

Oshqozon go‘shti qalin eridan kesib ichi ag‘dariladi, tozalanib, ichki pardasi shilib olinadi va yaxshilab yuviladi. Qaynatma sho‘rva, ragu tayyorlashda ishlatiladi.

Jigarning o‘t qopchig‘i asta sekin kesib olib tashlanadi va yaxshilab yuviladi. Pyure, suyuq oshi, pashtetlar tayyorlash uchun ishlatiladi.

Yurak ko‘ndalangiga kesilib, quyuqlashgan qoni tozalanib, yuviladi.

Mustahkamlash uchun savollar:

1. Qishloq xo‘jalik parrandalari.

2. Parrandalarni bog‘lash.

3. Juvoldiz yordamida bog‘lash.

4. Ilvasinlarni bog‘lash.