1.6. SABZAVOT CHIQINDILARI VA ULARDAN FOYDALANISH. SABZAVOTLARDAN TAYYORLANGAN YARIM TAYYOR MAHSULOTLAR

1.6. SABZAVOT CHIQINDILARI VA ULARDAN FOYDALANISH. SABZAVOTLARDAN TAYYORLANGAN YARIM TAYYOR MAHSULOTLAR

Sabzavotlarga ishlov berish natijasida chiqadigan chiqitilar miqdori yil fasli, ishlov berish usuli va sabzavot turlariga uzviy bog‘liqdir.

Chiqitqilar tez yaroqsiz holga kelib qolishi mumkin, shu sababli ularni tez qayta ishlash lozim. Kartoshka chiqitisidan kraxmal olinadi. Katta bulmagan korxonalarda maxsus moslama yordamida kraxmal donachalari chuktiriladi. Bu moslama ikki ustma-ust qo‘yilgan yashikdan iborat. Yuqorida joylashgan yashikning osti elakka o‘xshash teshik bo‘ladi. Kartoshka tozalanganda chiqqan chiqitqi (qo‘lda, mashinada) maydalanib suvda yuqoridagi yashik elagiga solinadi va yuviladi. Yuvish natijasida elakdan o‘tgan kraxmal donachalari ikkinchi yashik ostiga chukadi, suv esa truba orqali oqib tushadi.

Tozalangan kizilcha po‘stidan lavlagi sharbati tayyorlanadi. Qizilcha chiqitqisi yaxshilab yuviladi, maydalanadi, suv solib unga sirka, ukrop qo‘shilib qaynash darajasiga kutariladi, so‘ngra 15-10 daqiqa davomida tindirilib va suzib sharbati ajratiladi.

Petrushka, syelderey, ukrop ko‘katlari poyasi yuvilib, tozalanib qaynatma sho‘rva, sardaklar tayyorlashda ish­latiladi. O‘q o‘zakli karam o‘zagi tozalanib, salat, borshch, shchi tayyorlashga ishlatilishi mumkin.

 Sabzavotlardan yarim tayyor mahsulotlar tayyorlash.

Issiq ishlov beruvchi korxonalarga, yarim tayyor mahsulotlar va pazandalik mahsulotlari dukonlariga keluvchi tayyor mahsulotlar turiga: yangi, tozalangan, kesilgan, issiq ishlovdan o‘tmagan, ba’zida ishlovdan o‘tgan sabzavotlar kiradi. Umumiy ovqatlanish korxonalariga tayyorlov fabrikasi va oziqo vqat sanoati muassasalaridan quyidagi pishirishga tayyor sabzavot maxsulotlari keltiriladi.

Pishirishga tayyor «lyubitel kartoshkasi». Kar­toshka to‘rt burchakli uzun shaklda tugralib, qaynab turgan suvda yuzaki pishirib, so‘ng qovurilib yoki qovu-rilmay muzlatilgan ko‘rinishda bo‘ladi. Ishlatish uchun muzdan tushirilmagan holda qaynab turgan suvga yoki qizib turgan yogga solib, yumshoq holga kelguncha qaynatib yoki qovurib iste’molga tayyor holga keltiriladi. Tayyor kartoshka taom yoki garnir sifatida ishlatiladi.

 Pishirishga tayyor «Qovurilgan kartoshka». Kartosh­ka to‘rtburchakli uzun shaklda tu’gralib, yarim tayyor holgacha qovurilib tayyorlangan bo‘ladi. Ularni ishla­tish uchun ko‘p yogda 4-5 daqiqa qovurib yoki qovurish shkafida 250°Cdarajada 10-15 daqiqa davomida qo­vurib, iste’molga tayyor holga keltiriladi. «Tozalangan kartoshka» yarim tayyor maxsuloti yashik, og‘zi yopiq idishlar, elim xaltachalarda keltiriladi. Ularni 2-7°C haroratli xonalarda 48 soat saqlash mumkin.

Quritilgan kartoshka pyuresi. Ular paga-paga hol­da yoki un ko‘rinishida yoki yormaga xos ko‘rinishda kel­tiriladi. Yormachalarni 1 : 4 miqdordagi suvga solib, aralashtirmay, olovga quyib 95-100°Cdarajagacha qizdirilsa, pyure holiga keladi. Quritilgan kartoshka pyuresidan garnir yoki taom (kotlet, zrazi, rulet, zape­kanka, kroket) tayyorlashda ishlatiladi.

Kartoshka kotleti 2 donadan laklangan elim qopchikda yoki 6 donadan qogoz qutiga solib keltiriladi. Ishlovda muzidan tushirilmagan holda qizib turgan yogda 2 tomonida kobiq xosil bo‘lguncha qovuriladi.

Muzlatilgan dimlangan karam blok holida kelti­riladi. Ishlatishdan avval dimlangan karam bloki chuqur tovaga solinib, biroz qaynatma (1 kg karamga 100 g hisobida) qo‘shib qopqo‘gi, yopilib, qovurish shkafida 30-40 daqiqa ushlanib, muzidan tushiriladi, so‘ng 8-10 daqiqa vakt-vakti bilan aralashtirib pli­ta ustida isitiladi.

Muzlatilgan karam yoki bulgor qalampiri dulmasi ham blok holida keltiriladi. Foydalanishdan avval bloklar qozonga yoki tovaga bir qator qilib terilib, bir porsiyasiga 40 gr. hisobida suv yoki qaynatma solib, qopqo‘gi yopilgan holda 220-250°Cli darajada 30-40 daqiqa qovurish shkafida ushlanadi, so‘ng plita ustida 8-10 daqisa past olovda qaynatiladi. «Oq o‘zakli karam» yarim tayyor mahsuloti yashik yoki savatlarda 20 kilogrammdan joylangan holda keltiriladi. Ustiga ho‘llangan mato yopilib 2-4°C haroratli xonada 48 soat davomida saqlanadi.

Sut sardagida muzlatilgan sabzi yoki lavlagi, sab­zavot ragusi ham blok holida keltiriladi. Foydalanishda avval chuqur tovaga solib, qopqogini yopib, 30-40 daqiqa qovurish shkafiga qo‘yiladi va harorat 180-200°C gacha kutariladi. Muzdan tushgandan so‘ng, asta-sekin aralashtirilgan holda, past olovda, 8-10 daqiqa plita ustida qizdiriladi.

 «Tozalangan sabzi» va «tozalangan qizilcha» yarim tayyor mahsuloti yog‘och yashik yoki to‘qilgan savatlarda 20 kilogrammli hajmda keltiriladi. Qopqoqsiz idishlar ishlatilgan bo‘lsa, sabzavotlarni so‘lib qolishidan saqlash uchun ustiga ho‘llangan mato bilan yopilib 2-4°C haroratli xonada 24 soat mobaynida saqlash mumkin.

«Tozalangan piyoz» tayyor mah­suloti yashik yoki savatlarda 15-20 kg. dan joylanib ustiga ho‘llangan mato yopilgan holda keltiriladi. Uni 2-4°C haroratli xonada 24 soat mobaynida saqlash mumkin.

Butun holdagi yarim tayyor mahsulotlar idishidan bo‘shatilib, yuviladi, so‘ng yangi tozalangan sabzavotlarga o‘xshash kesilib ishlatilishi mumkin. Umumiy ovqatlanish korxonalariga oziq-ovqat sanoatida konservalanib tayyorlangan sabzavotlar ham keladi. Ularning ozuqali ahamiyati, mazali xususiyati yuqori. Ularda darmondorilar organik kislotalar, mineral moddalar saqlangan bo‘ladi.

Mustahkamlash uchun savollar

1.Yarim tayyor mahsulot deganda nima tushunasiz?

        2.Sabzovotlardan yarim tayyor mahsulot tayyorlashni tushuntiring.